In secundum librum Sententiarum
by Francis of Marchia

Quaestio 16, Articulus 5

Quantum ad quintum, utrum videlicet angelus possit moveri in instanti, videtur quod sic, immo quod non possit successive moveri, et hoc per rationes quas facit Philosophus, quarto Physicorum, ad probandum quod non possit aliquid moveri in vacuo. Arguit enim ibi, capitulo de vacuo, primo sic: qualis est proportio medii ad medium in densitate et raritate, talis est proportio motus ad motum in velocitate et tarditate; sed vacui ad plenum nulla est proportio in raritate et densitate; ergo nec motus facti in pleno ad motum factum in vacuo erit aliqua proportio in velocitate et tarditate. Constat autem quod ista ratio Philosophi tenet ex hoc quod medium magis vel minus resistit motori seu etiam mobili secundum quod est magis vel minus densum. Quanto enim est in medio minor resistentia, tanto motus est velocior, et econverso tanto motus tardior quanto resistentia maior.

<1> Tunc potest argui ad propositum primo sic: ubi nulla est proportio medii ad medium quantum ad resistentiam, nec est aliqua proportio motus ad motum quantum ad velocitatem et tarditatem; sed medii per quod angelus movetur ad medium per quod corpus movetur nulla est proportio quantum ad resistentiam, cum medium per quod angelus movetur nullo modo resistat angelo; ergo nec motus angeli ad motum corporis erit aliqua proportio in velocitate; ergo est in instanti.

Confirmatur, quia secundum Commentatorem ibidem, divisio sive successio non causatur in motu nisi ex vel resistentia medii ad mobile vel ex resistentia mobilis ad motorem; sed in motu angeli non est aliqua resistentia medii ad mobile nec mobilis ad motorem; ergo etc.

<2> Preterea secundo, Philosophus arguit ibi deducendo ad inconveniens, quod si fieret aliquis motus in vacuo, sequeretur quod in eodem et in equali tempore posset esse motus in vacuo et in pleno. Consimiliter, ego ostendo quod si angelus movetur in tempore, sequitur quod aliquod corpus sensibile possit moveri in eodem et in equali tempore sicut angelus, quod tamen est impossibile. Probatio assumpti: quanto aliquod corpus est minus, tanto potest moveri in minori tempore ab eadem virtute; sed corpus quantum quodcumque est divisibile in infinitum; ergo si angelus movetur in tempore, corpus etiam. Accipio aliquod corpus, puta B. In tantum B poterit dividi quod eque velociter movebitur et in equali tempore ab eodem motore sicut ipse angelus, immo etiam in minori. Hoc autem est impossibile; ergo etc.

Dico tamen quantum ad hoc quod angelus virtute sua non potest naturaliter moveri localiter in instanti. Quod probo sic: illud quod in eodem instanti movetur de loco ad locum per medium in eodem instanti est in termino a quo et in termino ad quem; sed angelus non potest simul esse in pluribus locis sibi equalibus; ergo non potest de loco sibi equali et proportionato moveri in instanti ad alium distantem ab illo loco priori.

<-1p> Ad rationem primam in oppositum, forte posset dici uno modo quod duplex est successio, una essentialis, et ista non est ex aliqua resistentia medii ad mobile nec mobilis ad motorem, sed est ex divisione medii per quod fit motus. Alia est successio accidentalis motus penes quam attenditur velocitas et tarditas in motu. Sic enim se videntur habere velocitas et tarditas in motu sicut se habent raritas et densitas in quantitate permanente. Et ideo, sicut quantitas permanens videtur habere certum terminum quantitatis quantum ad maius et quantum ad minus — aliter non diceret Philosophus quod est dare minimam carnem et minimum os — et quod omnium natura constantium est certus terminus et magnitudo, et ita potest aliquod quantum permanens in tantum rarefieri quod non potest plus vel etiam condensari, ita etiam videtur quod licet motus possit intendi et remitti quantum ad velocitatem et tarditatem, est tamen dare terminum utrobique. Et ita diceretur quod motus angeli habet successionem absque aliqua resistentia.

<-1r> Sed tamen dico aliter sequendo Commentatorem, et concedo cum ipso quod omnis motus successivus est successivus propter aliquam resistentiam. Unde dico quod motus angeli est successivus propter resistentiam mobilis ad motorem. Ubi tamen est advertendum quod mobile resistere motori potest esse duplici de causa: uno modo aliquod mobile resistit motori ex hoc quod habet inclinationem naturalem ad aliquod ubi oppositum illi ubi ad quod movetur, sicut grave resistit moventi ipsum sursum quia habet inclinationem ad oppositum, puta ad ubi deorsum. Isto modo celum non resistit angelo moventi ipsum, quia tunc motus celi esset violentus. Alio autem modo aliquod mobile potest resistere suo motori non quia habeat inclinationem ad oppositum, sed solum quia non habet perfectam obedientiam ad ipsum. Quia enim istud mobile, quodcumque sit, non potest simul esse naturaliter in pluribus locis, ideo quando est in uno loco non potest esse in alio. Nec est in perfecta obedientia respectu alicuius agentis finiti quod possit moveri ab isto loco et poni in alio in quacumque mensura. Et sic, quando movetur ab uno loco ad alium, resistit motori, cum non sit in perfecta obedientia eius ut moveatur sive transferatur de loco ad locum in quacumque mensura.

Dico ergo quod non solum repugnantia contraria mobilis ad motorem, qualis est in motu violento propter inclinationem mobilis ad ubi oppositum, est causa successionis motus, sed etiam resistentia privativa, qualis est in quocumque motu locali cuiuscumque rei finite, sive corporalis sive spiritualis, facto a virtute finita. Ex quo concedo quod angelus potest movere et se ipsum et alia successive et non in instanti propter rationem iam dictam, quia licet in eius motu quo movet se localiter non sit resistentia mobilis ad motorem positiva contraria, est tamen ibi, ut dictum est, resistentia privativa.

<-2p> Ad secundum, dico quod impossibile est corpus aliquod posse moveri in tam brevi tempore sicut angelus movetur. Ad probationem, quando arguitur, ‘quanto corpus est minus, tanto potest in minori tempore moveri, quia tanto minus resistit motori’, hic posset dici quod non est verum. Licet enim requiratur debita proportio inter movens et mobile, non tamen semper minus mobile potest ab eodem motore moveri citius, quia non semper minus est sibi magis proportionatum. Citius enim et facilius movet idem movens aliquem maiorem lapidem quam minimum.

<-2r> Hic tamen dico aliter, et magis ad propositum, quia quod maius mobile eadem virtus velocius et citius moveat, hoc forte provenit aliunde, videlicet ex maiori et minori resistentia medii ad mobile, vel ex aliquo alio. Et ideo dico sic: quandocumque aliqua sunt alterius rationis, quantumcumque unum augeatur in infinitum, numquam tamen propter hoc potest pertingere ad perfectionem alterius perfectioris illo secundum suam rationem specificam et formalem. Exemplum: angulus rectus et acutus sunt alterius rationis, et ideo si acutus crescat in infinitum, numquam propter hoc perveniet ad equalitatem anguli recti, nec erit sibi equalis. In proposito etiam, subtilitas corporis et subtilitas angeli sunt alterius rationis, et ideo, licet corpus quantum quanto magis rarefit, tanto fit subtilius, tamen esto quod in infinitum rarefieret, numquam adhuc ad subtilitatem angeli pervenire posset.

Tunc per hoc dico ad propositum quod corpus mobile resistit virtuti motive angeli, angelus etiam resistit sibi ipsi. Sed ista resistentia qua angelus ut mobile resistit sue virtuti motive alterius rationis est ab illa resistentia qua corpus resistit sibi ut moventi vel cuicumque alteri, et hec est minor illa. Et ideo, quantumcumque corpus diminueretur sive divideretur in infinitum, et sic eius resistentia qua resistit motori per consequens diminueretur, numquam propter hoc ista resistentia posset adequari illi. Nec corpus posset esse in illa perfecta obedientia ad motum localem respectu angeli, nec etiam respectu alicuius alterius, sicut est ipse angelus. Sic ad questionem.

Return to section “Natural Philosophy” in the entry Francis of Marchia
Return to section “Critical Edition of Texts” in the entry Francis of Marchia